Žuti mukač iz Banja kod Soluna

Bombina variegata (Linnaeus, 1758)

Nakon izgradnje vodozahvata na termo-mineralnom vrelu Banje Solun, čime je  ugroženo stanište životinjskih vrsta koje obitavaju tu i u okolini, započeto je praćenje procesa obnavljanja prirodnih uslova. Pri gradnji vodozahvata uništen je mali kameni bazen, a građevinskim mašinama uklonjena je sva okolna vegetacija a da bi se investitori opravdali pred lokalnom zajednicom improvizirali su zamjenski bazen izgrađen od kamena i betona (o tome smo već pisali).

Veoma brzo, za oko deset dana nakon ovih građevinskih intervencija, na izljevnom dijelu vodozahvata i u novom bazenu počele su se razvijati nakupine filamentoznih algi. U zimskim mjesecima, slične nakupine algi su se formirale i u starom bazenu, ali su zbog položaja na samom izvorištu bile uklanjane stalnim protokom vode. Međutim, u novom bazenu, nakupine algi su se zadržale tokom čitave zime, a u proljeće pri većem vodostaju rijeke Krivaje novi bazen je bio potpuno poplavljen i ispunjen nanosom pijeska. Oko dva mjeseca nakon plavljenja po zidovima bazena uočena je prisutnost vodenog puža Radix balthica (Linnæus, 1758), vrste koja je i ranije opažana u potočiću kojim se ispušta voda iz banja. Iako je sve u potbunosti bilo izmijenjeno i prekopano, ova vrsta je ipak negdje uspjela opstati.

Početkom ljeta, lokalni stanovnici su izvršili temeljito čišćenje bazena, uklanjajući nanosa pijeska i mehanički očistivši zidove četkanjem. Dvadesetak dana nakon čišćenja u bazenu je primjećen žuti mukač (Bombina variegata). Jedinka je nekoliko minuta dozvolila snimanje i fotografisanje, nakon čega se povukla u mali prostor unutar betonske fuge zida. Ova vrsta do tada nije bila uočena na ovoj lokaciji.

Bombina variegata je mala akvatična žaba iz porodice Bombinatoride koja je jedna od dvije vrste ovog roda koja nastanjuje Bosnu i Hercegovinu. Prepoznaje se po zaobljenoj njušci i očima smještenim na vrhu glave te srcolikim zjenicama. Tijelo je zdepasto i ovalnog oblika sa kratkim ekstremitetima dostižući maksimalnu veličinu tijela do 5 cm. Na zadnjim ekstremitetima se jasno uočavaju plovne kožice. Leđna strana je smeđa sa kvrgicama dok je trbušna strana žuta do svijetlonarandžasta, sa nepravilnim crnim tačkicama. Srodna vrsta je crveni mukač (Bombina bombina) koja naseljava sjeverne dijelove BiH, a razlikuju se po obojenosti i tome što je žuta boja na donjoj strani zadnjih ekstremiteta žutog mukača u potpunosti povezana bez prekida, što nije slučaj kod crvenog mukača.

Ova vrsta je rasprostranjena u zapadnoj, centralnoj, istočnoj i jugoistočnoj Evropi do Karpata. Stanište koje preferira su privremene osunčane bare, poput onih nastalih od velikih točkova, napajališta za stoku ili drenažni kanali, ali se susreće i u barama te bazenima sporotekućih potoka. Može se javljati i do 2.000 m nadmorske visine i smatra se široko rasprostranjenom vrstom u BiH. Zanimljiva adaptivna karakteristika ove vrste jeste tzv. “Unkenreflex”, odnosno defanzivna poza koju jedinke zauzimaju prilikom uznemiravanja. U tom položaju prednji ekstremiteti se podižu iza očiju, dok se stražnji ekstremiteti izvijaju prema gore, čime se izlaže intenzivno žuta obojenost trbušne strane tijela. Ova aposematska signalizacija djeluje kao vizuelno upozorenje potencijalnim predatorima, sugerišući prisustvo toksičnih supstanci te odvraćajući od daljnjeg napada ili uznemiravanja[1].

Iako se generalno smatra da je ova vrsta relativno široko rasprostranjena, dostupni podaci ukazuju na tendenciju njenog kontinuiranog smanjenja u posljednjim decenijama. Prema Crvenoj listi IUCN-a, vrsta je klasificirana kao LC (Least Concern – najmanje zabrinjavajuća), međutim, značajni pritisci na populacije vrše ljudske aktivnosti vezane za upravljanje i korištenje prostora, naročito u pogledu uklanjanja i modifikacije reproduktivnih staništa. S obzirom na svoju ekološku i konzervacijsku važnost, ova vrsta je prepoznata u međunarodnim pravnim aktima, te je uvrštena u Aneks II i IV Direktive o staništima[2], kao i u Aneks II i Aneks I Rezolucije 6 Bernske konvencije[3]. Također, kao vrsta od značaja za mrežu Natura 2000, njen nalaz predstavlja osnov za identifikaciju i proglašenje određenih područja kao Natura 2000 zaštićenih područja.

Kada je riječ o konzervaciji ove vrste u Bosni i Hercegovini, ova vrsta je svrstana na crvenu listu Republike Srpske[4] a na crvenoj listi Federacije BIH označena je kao NT (Near Threatened – skoro ugrožena)[5]. U Republici Srpskoj ova vrsta je označena kao strogo zaštićena[6] dok ovakav status u FBiH nije procijenjen.

Mirnes Hasanspahić, Amina Agić

[1] Speybroeck, J., Beukema, W., Bok, B., & Van Der Voort, J. (2016). Field guide to the amphibians and reptiles of Britain and Europe. Bloomsbury publishing.

[2] Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the conservation of natural habitats and of wild fauna and flora

[3] Resolution No. 6 (1998) listing the species requiring specific habitat conservation measures (including revised Annex I to Resolution No. 6 (1998), adopted in 2011 by the Standing Committee)

[4] Službeni glasnik RS, br. 124/12 – Crvena lista Republike Srpske ne posjeduje IUCN kategorizaciju te status ugroženosti nije procijenjen ni za jednu vrstu sa liste.

[5] Službeni glasnik FBiH, br. 7/14

[6] Službeni glasnik RS, br. 65/20